Bệnh gout (thống phong) là một trong những bệnh lý phổ biến về rối loạn chuyển hóa, gây ra những cơn đau đớn tại các khớp. Trong khi y học hiện đại xác định bệnh chủ yếu do rối loạn axit uric, Đông y lại nhìn nhận vấn đề này từ góc độ sâu hơn về khí huyết, tạng phủ và sự cân bằng âm dương trong cơ thể. Bài viết dưới đây sẽ phân tích nguyên nhân bệnh gout từ hai phương diện: Đông y và y học hiện đại, nhằm mang lại cái nhìn toàn diện về căn bệnh này.
1. Bệnh Gout theo quan niệm của Đông Y
Bệnh gout, còn gọi là “thống phong” trong Đông y, là một chứng bệnh gây ra đau đớn, sưng đỏ tại các khớp, đặc biệt là khớp ngón chân cái. Khác với cách tiếp cận của y học hiện đại, Đông y nhìn nhận gout như một dạng “tý chứng” – tức là sự tắc nghẽn trong kinh lạc (hệ thống dẫn truyền khí huyết trong cơ thể). Để hiểu sâu hơn, chúng ta sẽ làm rõ các khái niệm “thống phong” và “tý chứng”, từ đó phân tích những nguyên nhân gây ra bệnh theo quan điểm của Đông y.
1.1. Khái niệm “Thống Phong” và “Tý Chứng” trong Đông Y
Trong Đông y, “thống” có nghĩa là đau, còn “phong” biểu thị yếu tố phong tà – một loại tà khí có khả năng di chuyển và gây rối loạn trong cơ thể. “Thống phong” ám chỉ những cơn đau khớp do phong tà xâm nhập và gây cản trở lưu thông khí huyết. Đặc điểm của thống phong là cơn đau thường xuất hiện đột ngột, dữ dội, đi kèm sưng đỏ và nóng rát tại vùng khớp bị ảnh hưởng.
“Tý chứng” là thuật ngữ dùng để chỉ tình trạng tắc nghẽn trong kinh lạc, khiến khí huyết không thể lưu thông bình thường. Theo Đông y, kinh lạc đóng vai trò như hệ thống dẫn truyền năng lượng (khí) và dưỡng chất (huyết) đi nuôi cơ thể. Khi kinh lạc bị tắc nghẽn bởi các yếu tố ngoại tà hoặc nội tà, sẽ dẫn đến tình trạng đau nhức, co cứng hoặc sưng tấy tại khớp.
Theo Đông y, bệnh gout là biểu hiện điển hình của cả “thống phong” và “tý chứng”, trong đó các yếu tố phong, hàn, thấp và sự suy yếu của tạng phủ đóng vai trò quan trọng trong sự hình thành bệnh.
1.2. Nguyên nhân bệnh Gout theo Đông Y
a. Phong, Hàn, Thấp xâm nhập
Một trong những nguyên nhân chính gây ra bệnh gout theo Đông y là sự xâm nhập của phong, hàn và thấp tà từ môi trường bên ngoài.
- Phong tà: Phong có đặc tính “động”, dễ dàng xâm nhập vào cơ thể qua da, lỗ chân lông hoặc các khớp. Phong tà thường gây đau nhức di chuyển giữa các khớp, không cố định ở một vị trí.
- Hàn tà: Yếu tố lạnh (hàn) làm giảm lưu thông khí huyết, khiến kinh lạc co thắt, máu không được vận chuyển đều đặn, gây ra cảm giác đau nhức, đặc biệt là vào ban đêm hoặc khi thời tiết lạnh.
- Thấp tà: Độ ẩm cao trong môi trường hoặc cơ thể không đào thải được độ ẩm dư thừa sẽ dẫn đến tình trạng ứ trệ trong kinh lạc. Điều này gây sưng tấy và nặng nề ở các khớp.
Những người thường xuyên sống trong môi trường ẩm thấp, lạnh giá hoặc cơ thể suy nhược sẽ dễ bị phong, hàn, thấp tà xâm nhập, làm tăng nguy cơ mắc bệnh.
b. Rối loạn chức năng tạng phủ
Trong Đông y, sức khỏe của tạng phủ quyết định sự lưu thông khí huyết và khả năng đào thải độc tố trong cơ thể. Khi chức năng tạng phủ suy yếu, các chất độc như “đàm thấp” và “huyết ứ” sẽ tích tụ, gây ra bệnh.
- Thận hư:
Trong Đông y, thận được ví như “nguồn gốc của sự sống”, là cơ quan đảm nhiệm nhiều vai trò quan trọng. Ngoài chức năng bài tiết nước tiểu, thận còn quản lý xương cốt, sinh lực, và khả năng duy trì sự cân bằng nội môi. Khi thận khỏe mạnh, cơ thể có đủ năng lượng, xương cốt chắc khỏe, và độc tố được thải ra ngoài một cách hiệu quả. Khi thận suy yếu (thận hư), khả năng đào thải độc tố giảm, dẫn đến sự tích tụ các chất độc như axit uric trong cơ thể. Từ đó, các tinh thể này lắng đọng tại khớp, gây đau nhức. - Tỳ hư:
Nếu thận được ví như nguồn năng lượng gốc, thì tỳ chính là cơ quan đảm nhận việc chuyển hóa và nuôi dưỡng cơ thể. Tỳ đóng vai trò “nhà máy sản xuất” khí và huyết từ thức ăn và nước uống. Tỳ khỏe giúp cơ thể hấp thụ dinh dưỡng tốt, sản sinh đủ năng lượng để nuôi các cơ quan và duy trì hoạt động sống. Nếu tỳ yếu (tỳ hư), cơ thể không thể chuyển hóa thức ăn thành dưỡng chất, dẫn đến tích tụ độc tố, gây tắc nghẽn kinh lạc. Đây cũng là lý do tại sao người bị tỳ hư thường có triệu chứng mệt mỏi, nặng nề, kèm theo sưng khớp.
c. Sự tích tụ đàm thấp và huyết ứ
Một nguyên nhân khác được Đông y nhấn mạnh là sự hình thành “đàm thấp” và “huyết ứ” trong cơ thể:
- Đàm thấp: Do ăn uống không điều độ (tiêu thụ quá nhiều thực phẩm giàu đạm, dầu mỡ, cay nóng), cơ thể sản sinh ra nội nhiệt, làm tăng sinh “đàm thấp”. Đàm thấp chính là dạng chất độc tích tụ trong cơ thể, khiến khí huyết bị cản trở, đặc biệt tại các khớp.
- Huyết ứ: Tình trạng khí huyết lưu thông kém, do thói quen ít vận động hoặc sức khỏe tạng phủ suy giảm, sẽ khiến máu bị ứ trệ. Điều này làm vùng khớp không nhận đủ dinh dưỡng, gây ra viêm đau.
2. Nguyên nhân bệnh gout theo Y học hiện đại
Theo y học hiện đại, nguyên nhân gốc rễ của gout xuất phát từ sự gia tăng nồng độ axit uric trong máu, dẫn đến hình thành các tinh thể urat tại các khớp và mô mềm. Quá trình này không xảy ra ngay lập tức mà thường tích tụ qua thời gian, dưới sự tác động của nhiều yếu tố khác nhau. Dưới đây là các nguyên nhân chính được y học hiện đại xác định:
2.1. Chế độ ăn giàu purine
Một trong những nguyên nhân phổ biến nhất của bệnh gout là chế độ ăn uống không hợp lý, đặc biệt là tiêu thụ quá nhiều thực phẩm giàu purine. Purine là một hợp chất hóa học có trong nhiều loại thực phẩm và được cơ thể chuyển hóa thành axit uric. Khi lượng purine tiêu thụ quá nhiều, cơ thể sẽ sản sinh ra lượng axit uric vượt quá khả năng xử lý của thận, dẫn đến tích tụ trong máu.
Những thực phẩm giàu purine cần lưu ý bao gồm:
- Hải sản: Các loại như tôm, cua, sò, cá trích chứa hàm lượng purine rất cao.
- Thịt đỏ: Thịt bò, thịt cừu, và thịt lợn là những nguồn purine tiềm ẩn.
- Nội tạng động vật: Gan, thận, và tim động vật là những thực phẩm có mức purine vượt ngưỡng an toàn.
- Rượu bia: Rượu bia không chỉ chứa purine mà còn làm giảm khả năng bài tiết axit uric của cơ thể, đặc biệt là bia.
Việc tiêu thụ thường xuyên những loại thực phẩm này, kết hợp với lối sống thiếu kiểm soát, làm tăng nguy cơ mắc gout.
2.2. Suy giảm chức năng thận
Thận là cơ quan chính giúp bài tiết axit uric ra khỏi cơ thể qua nước tiểu. Khi chức năng thận suy giảm, khả năng loại bỏ axit uric cũng bị ảnh hưởng, dẫn đến sự tích tụ lâu dài trong máu.
Nguyên nhân gây suy giảm chức năng thận có thể bao gồm:
- Bệnh lý mãn tính: Tiểu đường và cao huyết áp là hai yếu tố chính ảnh hưởng đến sức khỏe của thận.
- Lạm dụng thuốc: Một số loại thuốc như thuốc lợi tiểu hoặc aspirin có thể làm giảm hiệu quả bài tiết axit uric.
- Tuổi tác: Chức năng thận giảm dần theo tuổi, làm tăng nguy cơ mắc gout ở người cao tuổi.
2.3. Yếu tố di truyền
Y học hiện đại đã phát hiện ra rằng yếu tố di truyền đóng vai trò quan trọng trong việc xác định nguy cơ mắc bệnh gout. Một số người có gene làm giảm khả năng chuyển hóa purine hoặc làm tăng sản sinh axit uric, khiến họ dễ bị gout hơn ngay cả khi có lối sống lành mạnh.
Các nghiên cứu cho thấy, nếu trong gia đình có người mắc gout, nguy cơ di truyền cho thế hệ sau có thể cao hơn từ 20-30%. Những người mang gene này thường cần đặc biệt chú ý đến chế độ ăn uống và kiểm soát lối sống để giảm thiểu nguy cơ bùng phát bệnh.
2.4. Lối sống tĩnh tại và thừa cân
Lối sống ít vận động cũng là một yếu tố quan trọng dẫn đến bệnh gout. Khi cơ thể thiếu hoạt động:
- Chuyển hóa kém: Sự thiếu vận động làm giảm tốc độ chuyển hóa purine và khả năng đào thải axit uric.
- Tăng cân: Cân nặng dư thừa gây áp lực lên các khớp và làm tăng lượng purine trong cơ thể.
Ngoài ra, lối sống tĩnh tại còn làm giảm lưu thông máu và năng lượng, tạo điều kiện cho axit uric dễ dàng lắng đọng trong các khớp.
2.5. Các yếu tố khác
Ngoài các nguyên nhân chính nêu trên, một số yếu tố khác cũng góp phần làm tăng nguy cơ mắc bệnh gout, bao gồm:
- Căng thẳng kéo dài: Stress mãn tính có thể ảnh hưởng đến sự cân bằng nội tiết tố và khả năng xử lý chất thải của cơ thể.
- Mất nước: Thiếu nước làm giảm khả năng bài tiết axit uric qua đường nước tiểu, dẫn đến sự tích tụ trong máu.
- Chấn thương hoặc phẫu thuật: Các tác động vật lý lớn có thể kích hoạt cơn gout cấp ở người có nồng độ axit uric cao.
3. So sánh quan điểm Đông y và Y học hiện đại
Bệnh gout, được Tây y định nghĩa là một rối loạn chuyển hóa liên quan đến sự gia tăng axit uric trong máu, cũng có sự tương đồng với cách Đông y nhìn nhận thông qua các khái niệm như “thống phong” và “tý chứng”. Hai hệ thống y học tuy tiếp cận khác nhau nhưng lại có những điểm giao thoa thú vị khi giải thích căn nguyên và cách điều trị bệnh này.
3.1. Nồng độ axit uric và khí huyết ưu trệ
Theo Tây y, nguyên nhân trực tiếp của bệnh gout là sự gia tăng nồng độ axit uric, dẫn đến sự lắng đọng tinh thể urat tại các khớp. Đây là kết quả của rối loạn chuyển hóa purine trong cơ thể, khi chức năng thận không thể loại bỏ kịp thời axit uric dư thừa.
Trong Đông y, hiện tượng này được giải thích bằng khái niệm “khí huyết ưu trệ” và “tắc nghẽn kinh lạc”. Khi khí huyết lưu thông không tốt, chất độc trong cơ thể không được đào thải, dẫn đến sự tích tụ tại các khớp, gây viêm và đau. Thận hư và tỳ hư – hai nguyên nhân cốt lõi mà Đông y nêu ra – cũng phản ánh sự suy giảm chức năng bài tiết và chuyển hóa của cơ thể, tương đồng với suy giảm chức năng thận trong Tây y.
3.2. Thực phẩm giàu purine và đàm thấp nội sinh
Tây y nhấn mạnh rằng chế độ ăn giàu purine từ thực phẩm như hải sản, thịt đỏ, nội tạng động vật và bia rượu là yếu tố quan trọng làm tăng axit uric trong máu. Đông y cũng nhìn nhận điều này qua khái niệm “đàm thấp nội sinh”, nghĩa là sự hình thành các chất độc và độ ẩm dư thừa bên trong cơ thể do ăn uống không điều độ.
Ví dụ, việc tiêu thụ nhiều rượu bia và thực phẩm giàu đạm không chỉ làm tăng “nội nhiệt” (tương ứng với tình trạng viêm trong Tây y) mà còn tạo điều kiện cho đàm thấp tích tụ, làm tắc nghẽn kinh lạc và gây đau nhức ở các khớp. Đông y không chỉ dừng lại ở việc nhận diện thực phẩm mà còn chú trọng vào cơ địa của từng người, lý giải tại sao không phải ai ăn thực phẩm giàu purine cũng mắc gout.
3.3. Di truyền và bẩm chất tạng phủ
Tây y đã chỉ ra yếu tố di truyền là một trong những nguyên nhân dẫn đến bệnh gout, khi gene gây rối loạn chuyển hóa purine được di truyền qua các thế hệ. Đông y cũng có cách lý giải tương tự qua khái niệm “bẩm chất”.
Bẩm chất yếu, đặc biệt là thận hư từ nhỏ, có thể khiến cơ thể không đủ sức chuyển hóa và đào thải độc tố, dẫn đến nguy cơ tích tụ chất độc trong máu. Thận trong Đông y được coi là gốc của tiên thiên, tức là yếu tố di truyền quyết định sức khỏe cơ bản của một người. Vì vậy, một người sinh ra với bẩm chất thận kém sẽ dễ mắc các bệnh liên quan đến chuyển hóa, bao gồm gout.
3.4. Lối sống tĩnh tại và khí trệ huyết ứ
Tây y nhấn mạnh rằng lối sống ít vận động và béo phì làm giảm tốc độ chuyển hóa và đào thải axit uric. Đông y cũng nhận định tương tự qua hiện tượng “khí trệ huyết ứ”. Khi cơ thể thiếu vận động, khí huyết không lưu thông đều đặn, dẫn đến sự tắc nghẽn trong kinh mạch, làm cho chất độc dễ tích tụ.
Béo phì, trên quan điểm Đông y, không chỉ là vấn đề thừa cân mà còn phản ánh tình trạng “đàm thấp”, khi cơ thể tích tụ ẩm thấp và mỡ thừa do tỳ vị suy yếu. Sự kết hợp giữa khí trệ, huyết ứ, và đàm thấp tạo ra một môi trường lý tưởng cho bệnh gout phát triển.
4. Lời kết
Mặc dù cách tiếp cận của Đông y và Tây y đối với bệnh gout có sự khác biệt, nhưng cả hai đều hướng đến một mục tiêu chung: kiểm soát và ngăn chặn sự phát triển của bệnh bằng cách loại bỏ nguyên nhân gốc rễ.
Tây y có lợi thế trong việc xử lý triệu chứng cấp tính và điều trị dứt điểm các rối loạn chuyển hóa. Trong khi đó, Đông y lại mạnh về việc cải thiện cơ địa, điều hòa toàn thân, và ngăn ngừa tái phát thông qua việc cân bằng khí huyết và tạng phủ. Sự kết hợp cả hai phương pháp này không chỉ giúp điều trị bệnh hiệu quả hơn mà còn nâng cao chất lượng cuộc sống cho người bệnh, vừa giải quyết triệu chứng nhanh chóng, vừa xây dựng sức khỏe bền vững lâu dài. Đây cũng chính là phương pháp mà Phòng khám chuyên khoa – Công ty CP Bệnh Viện Gan Tâm Đức đã áp dụng thành công.
Tại Phòng khám chuyên khoa – Công ty CP Bệnh Viện Gan Tâm Đức, các bác sĩ kết hợp nhuần nhuyễn giữa Đông y và Tây y, đồng thời xây dựng phác đồ điều trị cá nhân hóa phù hợp với từng bệnh nhân. Với sự tận tâm và chuyên môn cao, phòng khám đã điều trị hiệu quả cho nhiều bệnh nhân gout, giúp họ không chỉ giảm đau nhức, phục hồi chức năng vận động mà còn cải thiện sức khỏe tổng thể, hướng đến một cuộc sống chất lượng và bền vững hơn.
Phương pháp điều trị toàn diện tại Phòng khám chuyên khoa – Công ty CP Bệnh Viện Gan Tâm Đức là minh chứng rõ nét cho hiệu quả khi kết hợp tinh hoa của Đông y và Tây y, mang lại hy vọng mới cho những người mắc bệnh gout.
Tài liệu tham khảo
- Bộ Y Tế Việt Nam: Tài liệu giáo dục sức khỏe về bệnh gout.
- Viện Y Dược Học Dân Tộc TP.HCM: Các nghiên cứu về ứng dụng Đông y trong điều trị bệnh lý cơ xương khớp.
- Báo Sức Khỏe và Đời Sống: Các bài viết về bệnh gout và chế độ dinh dưỡng, 2023.
- Trung Quốc Trung Y Dược Đại Toàn: Các nguyên tắc điều trị gout theo Đông y.
- Tạp chí Y học cổ truyền quốc gia Trung Quốc, ấn bản năm 2023.
