Chi tử là quả chín của cây dành dành – một loại cây mọc hoang ở các khu vực sông nước ở nước ta. Trong y học cổ truyền, chi tử là một vị thuốc quý có công dụng chữa được nhiều bệnh. Để giúp Quý vị có thêm thông tin nhận biết vị thuốc chi tử, chúng tôi xin cung cấp dưới đây một số hình ảnh của vị thuốc này.
1. Sơ lược về vị thuốc chi tử
Chi tử là quả chín của cây dành dành, một loại cây nhiệt đớt, ưa ẩm và thường mọc lên ngay gần khu vực sông nước. Tại Việt Nam, loai cây này mọc hoang ở nhiều nơi tại vùng đồng bằng, trung du phía Bắc như Hải Dương, Hưng Yên, Thái Bình, Hà Nam… Trên thế giới, cây được tìm ở một số nước châu Á như Triều Tiên, Nhật Bản, Trung Quốc…
Cây dành dành có tên khoa học là: Gardenia augusta (L.) Merr, thuộc họ: Cà phê, có danh pháp khoa học là Rubiaceae. Cây có những đặc điểm nổi bật sau đây:
- Là loại cây nhỏ, thân nhẵn, rễ chùm.
- Lá cây mọc đối xứng hoặc mọc vòng 3, phiến lá có hình dầu dục dài hoặc thuôn trái xoan. Gân lá thành mảng và nổi rất rõ.
- Hoa có màu trắng, mùi rất thơm và thường chỉ mọc đơn độc ở đầu cành, thường ra hoa từ tháng 4 đến tháng 11. Cũng bởi vậy là cây chi tử thường được sử dụng là cây cảnh trong nhà.
- Quả có hình thoi, dài khoảng 2 đến 4,5 cm và có đường kính từ 1 đến 2 cm. Quả có màu vàng cam đến đỏ nâu, có khi sẽ là màu nâu xám để đỏ xám. Loại quả này có 5-8 đường gờ chạy dọc theo quả và giữa 2 gờ là phần rãnh rất rõ rệt. Trên đỉnh quả lõm có 5-8 lá đài và thường bị gãy cụt. Vỏ quả mỏng và giòn. Hạt bên trong nhỏ, có màu vàng cam, nâu đỏ hoặc nâu đen nhật. Mặt hạt vỏ có nhiều hạt mịn và có mùi nhẹ. Cây sẽ sai quả trong thời gian từ tháng 5 đến tháng 12 hàng năm.
- Quả chỉ nên được thu hoạch khi vỏ quả đã chuyển hẳn sang màu vàng. Bởi lẽ nếu hái quá muộn hoặc hái quá sớm đều có thể ảnh hưởng tới tác dụng của dược liệu này với sức khỏe con người.
Sau khi thu hoạch quả về sẽ được phơi khô hoặc sấy. Lúc này quả sẽ có hình bầu dục hai đầu nhỏ dần. Vỏ bên ngoài có mày nâu, bóng mượt và đôi khi là màu vàng đỏ, có nhiều gân nhỏ xung quanh.
Với loại dược liệu này, khi chế biến xong phải được bảo quản tại nơi thoáng mát, khô ráo để tránh mốc mọt và thuốc sẽ giữ nguyên được công dụng.
>> Bạn có thể tìm hiểu thêm về vị thuốc chi tử tại bài viết: Chi tử – Vị thuốc vàng thanh nhiệt, hạ sốt, kháng viêm
2. Hình ảnh vị thuốc chi tử
3. Tác dụng của chi tử đối với sức khỏe con người
Theo Đông y, quả chi tử có tính hàn, vị đắng, khống có độc tố và có quy kinh vào tâm, phế vị. Bởi vậy mà công dụng của cây tri tử theo y học cổ truyển như sau: Chữa mất ngủ, bồn chồn, khó chịu; Giảm chứng huyết trệ dưới rốn, tiểu không thông; Thanh nhiệt, lợi thấp ở thượng tiêu, tham tiêu, lương huyết, thanh uất nhiệt ở phần huyết.
Theo y học hiện đại, chi tử có công dụng bảo vệ thần kinh hoặc các chứng bệnh về rối loạn chức năng ty thể; hỗ trợ điều trị chứng trầm cảm qua các tín hiệu trung gian ở não; ức chế, ngăn cản sự gia tăng của bilirubin trong máu, từ đó kích thích sự co bóp của túi mật; ức chế khuẩn mủ xanh, trực khuẩn lỵ và tụ cầu vàng; đồng thời hạ sốt, giải nhiệt rất hiệu quả.
Chi tử cũng là một thành phần quan trọng trong Liverix BC – Một sản phẩm hỗ trợ điều trị viêm gan B, C rất hiệu quả do Viện Y Học Bản Địa Việt Nam phối hợp cùng Phòng khám chuyên khoa Gan Tâm Đức nghiên cứu, sản xuất.